Łemkowie należą, obok Bojków i Hucułów do grupy górali ruskich. W Polsce zamieszkiwali tereny górskie pomiędzy doliną Popradu, a Wysokim Działem od rzeki Osławy i Laborca w Bieszczadach. Na terenie Gminy Sękowa granicę osadnictwa łemkowskiego wyznaczały miejscowości: Owczary, Wapienne,Ropica Ruska, Pstrążne, Męcina Wielka, Bartne , Bodaki, Małastów, Pętna, Wołowiec, Krzywa, Jasionka, Czarne, Nieznajowa, Długie,Radocyna i Lipne.
Istnieje kilka wersji pochodzenia Łemków. Naukowcy ukraińscy lansują tezę, według której Łemkowie są pozostałością dawnego osadnictwa ruskiego z terenu Wielkiego Księstwa Kijowskiego. W wyniku rozwijającego się osadnictwa polskiego zostali zepchnięci w głąb gór. Inną tezę wysuwają polscy uczeni wiążący pojawienie się Łemków w tej części Karpat z wędrówkami pasterzy wołosko-ruskich, którzy zasiedliwszy te tereny, doprowadzili do wchłonięcia wcześniejszego polskiego osadnictwa.
Pojawia się również teoria, że Łemkowie są potomkami Białych Chorwatów,którzy zamieszkiwali na tych ziemiach i stąd wyruszyli na przełomie VII/VIII w. na południe Europy.
Ukształtowała się ona w długim procesie historycznym, podczas którego stworzyła niezwykle oryginalną kulturę materialną (rzemiosło, architektura) i duchowa (jezyk, literatura). Jej członkowie -Rusini zostali nazwani „Łemkami" przez Bojkow zaledwie sto lat temu na skutek charakterystycznego dla ich jeżyka słowa „łem" - „tylko, ale". Z czasem nazwę tę przejęli etnografowie, a dopiero w okresie międzywojennym została ona zaakceptowana przez samych Łemkow, O specyfice ich kultury decyduje przede wszystkim jezyk, który pod względem jakościowym i ilościowym najbardziej przypomina ukraiński. Jego wyróżnikiem jest stały akcent wyrazowy przypadający na drugą sylabę od końca (podobnie jak w języku polskim). Nie został on jednak przejęty od Polaków, występuje bowiem również w jezyku łemkowskim mieszkających po drugiej stronie Karpat (na terenie dzisiejszej Słowacji). Warto także wspomnieć o znacznej ilości archaizmów starosłowiańskich do dnia dzisiejszego istniejących w języku łemkowskim. Ich zachowanie było możliwe dzięki znacznej izolacji mieszkających w górach Łemkow, nie mających częstych kontaktów z ludnością polską. Niektórzy z nich nigdy nie władali językiem polskim, mimo iż mieszkali tu przez całe swoje życie.
Łemkowie zajmowali się głównie rolnictwem i ono było podstawą ich utrzymania (na jego potrzeby karczowali duże połacie lasu). Uprawiano żyto, jęczmień, owies. Przy uprawie pola wykorzystywano prymitywne narzędzia. W początkach XX w. używano jeszcze drewnianych pługów koleśnych, wyposażonych w drewniana okładnicę. Zboże młócono za pomocą drewnianych cepów, mąkę wytwarzano w kamiennych żarnach. Zajmowano się również hodowlą, głównie owiec. Niestety, warunki do wypasu owiec nie były w tej części Karpat najlepsze, toteż pogłowie owiec w 2 pół. XIX w. zaczęło maleć. Bardzo wcześnie rozwinęli rzemiosło oparte na lokalnych surowcach. W XIX w. Łemkowie z okolic Magury Małastowskiej zajmowali się wyrobem drewnianych łyżek.
Nauczyli się wydobywać z drewna smolnego (przede wszystkim sosny) dziegieć, posiadający - jak się później okazało - właściwości lecznicze. Stosowano go przy różnego rodzaju liszajach i grzybicach. Stolicą łemkowskiego kamieniarstwa było Bartne, w którym przez cały wiek XIX wykonywano z jednej strony żarna i kamienie młyńskie, z drugiej natomiast nagrobki i przydrożne krzyże.
Mówiąc o charakterystycznych dla Łemków rzemiosłach warto również wspomnieć o „błanarstwie" czyli szklarstwie oraz druciarstwie. Łemkowie przemierzali Europę drutując naczynia gliniane i porcelanowe, nitowali także naczynia blaszane.
Poza licznymi cerkwiami (m.in. w Rychwaldzie, Bartnym, Bodakach ) na terenie Gminy Sękowa znajduje się także wiele przykładów łemkowskiego budownictwa wiejskiego. Są to zagrody jednobudynkowe, zwane ,,hyżami".
Pod wspólnym dachem znajdowały się: część mieszkalna (kuchnia oraz izba), boisko i stajnia. Funkcje stodoły pełniło wysokie poddasze. Budynki były drewniane, konstrukcji zrębowej, z dachem krytym strzechą lub gontem. Często ściany zewnętrzne zagród byty malowane, zaś wewnątrz umieszczano duże ilości ikon.
Chaty były przeważnie kurne (przed pierwszą wojną światową stanowiły przeszło 90% wszystkich chałup), kryte strzechą, która przy sprzyjających warunkach przetrwać potrafiła nawet 60 lat. Z czasem pojawiły się chaty kryte gontem, ale tylko w przypadku bogatych gospodarzy. Dodać trzeba, że chałupy budowane były przez Łemków solidnie, toteż niejednokrotnie zdarzało się, że zakupywali je gospodarze z południowej strony Karpat i przenosili do swoich wsi.
Charakterystyczny był również strój łemkowski. Mężczyźni ubierali się w tzw. czuchy, czyli brązowe płaszcze z samodziałowego płótna zarzucane na ramiona niczym peleryna. Ich zaszyte dołem rękawy służyły jako kieszenie. Do naszytych rękawów często chowali oni chleb i słoninę. Był to na tyle charakterystyczny dla Łemków ubiór, iż przez pewien okres próbowano nazywać ich Czuchońcami. Oprócz czuch mężczyźni ubierali również soroczki (białe, lniane koszule), nohalky (lniane spodnie na lato), chołoszni (spodnie zimowe). Na co dzień ubierano kamizelki tzw. lajbyki.
Kobiety zakładały na siebie oplicze, czyli koszule z dużymi rękawami i szerokimi mankietami, zdobione krezami. Popularne były również gorsety,robione nierzadko z drogiego materiału wełnianego sprowadzanego ze Słowacji.
Stroju dopełniały kabaty, czyli suknie, mocno marszczone w pasie. Na nogach noszono kyrpcie, które tylko w wyjątkowych sytuacjach zamieniano na buty z wysokimi cholewami sprowadzane z Węgier. Były one wykonane z miękkiej skóry i nosiły nazwę skimi. Zimą ubiór dopełniały hunie, czyli wykonane z samodziałowego materiału kurtki. Przywilejem mężatek było noszenie na ramionach haftowanej chusty, zwanej „facerykiem".
W początkach XX w. na terenie Łemkowszczyzny dominował grekokatolicyzm. Istniały liczne cerkwie greckokatolickie, w których odprawiano msze w obrządku wschodnim. Budowane przez nich cerkwie są z reguły drewniane i trójdzielne. Za zorientowanym na wschód prezbiterium znajduje się nawa, a za nią tzw. babiniec (gromadziły się w nim kobiety, które ze względu na to, iż naraziły się wspólnocie, nie mogły wejść do świątyni).Dopiero w 1926 r. doszło do schizmy tylawskiej, rozpoczęło się masowe przechodzenie na prawosławie. Aby temu zapobiec została powołana Apostolska Administracja Łemkowszczyzny, której pierwszy administratorem apostolskim został Bazyli Mościuch, pochodzący z Łemkowszczyzny. Siedzibą AAŁ byt początkowo Rymanów, a od l maja 1938 r. Sanok. AAŁ działała do końca 1940 r.
Spokojna egzystencja Łemków (również tych mieszkających na terenie Gminy Sękowa) została brutalnie przerwana przez wydarzenia II wojny światowej. Masowe wysiedlenia przeprowadzono w latach 1944 - 46, a najtragiczniejszymi dla łemkowszczyzny przesiedleniami były te przeprowadzone przy udziale wojska w ramach akcji ,,Wisła". Jej celem było zlikwidowanie zaplecza Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), za które władze uważały rusińskie wsie.
Przesiedlenia trwały od 28 kwietnia 1947 r., aż do wiosny 1950 r. Na terenie Gminy Sękowa główna akcja przesiedleńcza miała miejsce w czerwcu 1947 r. Na ziemie zachodnie przesiedlono z Beskidu Niskiego prawie 35 tysięcy Łemków tj 25% mieszkających tu przed wojną. Opornych wobec wysiedlenia i wszystkich podejrzanych o współprace z UPA osadzono w obozie w Jaworznie. Wprawdzie po 1956 r. mieli możliwość powrotu, nie spełnił on jednak ich oczekiwań. Do dziś borykają się z problemem zagarniętych przez ówczesne władze dóbr.
Zawiłości historyczne nie mają jednak wpływu na fakt, że Łemkowie są integralna częścią społeczności zamieszkującej Ziemię Sękowską, a ich kultura stanowi ważny element dziedzictwa regionu.
Tradycje łemkowskie od lat kultywuje zespół „Łemkowyna" i młodzieżowy "Ruczaj" prowadzony przez Pana Mirosława Bogonia.
Zespół dziecięco-młodzieżowy założony wiosną 2003r. z inicjatywy Krystyny Dziubyny i dzieci uczęszczających na lekcje j. ukraińskiego. Członkowie zespołu pochodzą z 7 miejscowości: Pętna, Małastów, Bodaki, Bartne, Męcina Wielka, Wapienne, Owczary (rozpiętość wiekowa od 3 kl. SP po 3 kl. gim.) W swym repertuarze zespół posiada popularne pieśni łemkowskie i ukraińskie, wykonywane w dwu- i trzy-głosie. Dorobek artystyczny Ruczaju to m.in.: występy na Watrach Łemkowskich w Zdyni i Michałowie, Krynicy (Międzynarodowe Bienale Kultury Łemkowskiej, kolędowanie na Jaworzynie Krynickiej), Szkole Muzycznej w Gorlicach, występ w Zespole Szkół w Sękowej dla konsula RP na Słowacji oraz poetki Wandy Chotomskiej, kiermeszach w Olchowcu i Bartnem; koncerty w Krakowie, Oławie, Wrocławiu, Chojnicach, w okolicach Sanoka, kolędowe koncerty ekumeniczne w Gorlicach, jak również nagranie kolęd dla TVP 3 Kraków. Połączenie dziecięcego żywiołu z dynamiczną, żywą muzyką instrumentalistów zespołu Serencza tworzą niepowtarzalną atmosferę, która udziela się wszystkim słuchaczom. Dla zespołu jest to atmosfera dziecięcej radości i spontaniczności.
Obecnie zespół prowadzi Mirosław Bogoń
