Gmina Sękowa leży w środkowej części Beskidu Niskiego. Na południu graniczy ze Słowacją, na wschodzie z województwem podkarpackim. Pozostałe granice tworzy miasto Gorlice oraz gmina Lipinki, gmina Uście Gorlickie, gmina Gorlice.
Pod względem tektonicznym gmina Sękowa należy do jednej wielkiej jednostki Płaszczowiny Magurskiej, która występuje na całej południowej i częściowo na zachodniej jej powierzchni.
Najniższe piętro płaszczowiny magurskiej stanowią utwory kredy górnej - warstwy inoceramowe. Są to stalowe, szare, niebieskawe i zielonawe piaskowce skorupowe, mikowe i wapniste, którym dość często towarzyszą wkładki ciemnych łupków. Wyższe piętro stanowi seria średnio i gruboziarnistego piaskowca koloru szarego lub białawego, po zwietrzeniu często jasnożółtego, która reprezentowana jest w postaci porwaków tektonicznych fałdowanych w warstwy inoceramowe.
Następnie spotykamy serię pstrych łupków eoceńskich. Najmłodszą stratygraficznie serię utworów tworzą warstwy magurskie należące do oligocenu. Wykształcone są one jako twardo-, średnio- i grubo ławicowe piaskowce złożone z kwarcu, drobnych skaleni, o spoiwie ilastym lub krzemionkowym koloru jasnoszarego, względnie zielonawego. Piaskowce magurskie ze względu na swoją odporność są elementem grzbietowo-twórczym na terenie południowym gminy. Płaszczowina magurska nasuwała się na już sfałdowane, a częściowo zerodowane podłoże płaszczowiny śląskiej. W wyniku zaburzeń powstałych w czasie jej nasuwania się nastąpiło promieniste rozłamanie warstw, złamanie i wgniecenie podłoża, obniżenie pasma gór, zmiana kierunku fałdów płaszczowiny z równoleżnikowego na południowo-wschodni, silne rozczłonkowanie jej czoła oraz rozluźnienie mas skalnych. Zaburzenia te oprócz budowy geologicznej zadecydowały pośrednio i bezpośrednio o obecnej rzeźbie terenu. Masy skalne mało odporne i silnie rozluźnione zostały wyerodowane, stąd w południowej części gminy mamy podłużne obniżenia śródgórskie i przełomy rzeczne. Natomiast masy skalne odporne i w małym stopniu rozluźnione tworzą rusztowe grzbiety górskie.
Płaskie nasunięcie czoła płaszczowiny magurskiej oraz promieniste rozluźnienie mas skalnych ułatwiło krążenie, nagromadzenie i samoczynne wydobycie się małej ilości złóż ropy naftowej na powierzchnię, co zadecydowało o rozwoju przemysłu naftowego. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku na niezliczonych szybach naftowych wydobywano ropę w takich miejscowościach, jak Siary, Męcina Wielka, Sękowa, Ropica Ruska, Rozdziele, Pętna. W Sękowej i Siarach założono też pierwsze rafinerie.
Z budową geologiczną wiąże się występowanie na terenie gminy bogactw naturalnych takich, jak: ropa naftowa (wspomniana wyżej), gaz ziemny, źródła mineralne i borowina we wsi Wapienne, piaskowce magurskie, żwiry rzeczne, gliny ceramiczne, wapienie i w małej ilości ruda żelaza.
Pod względem klimatycznym południowa część gminy to dzielnica karpacka z przewagą cech klimatu górskiego i klimatu zaciszy śródgórskich, natomiast środkowa i północna ma cechy klimatu podgórskiego. Do szczególnych cech klimatu należą wiatry południowe. Następstwa tych wiatrów są niekorzystne dla gminy. W okresie zimy tworzą zaspy, które paraliżują komunikację. Nierównomierne rozmieszczenie pokrywy śnieżnej powoduje szkodliwe dla upraw polowych wahania temperatury. Nierównomierne zamarzanie gleby, wywiewanie ze zboczy i szczytów ilastych cząstek gleby i gromadzenie ich w dolinach jest przyczyną wyjaławiania gleby na zboczach i zamulania niżej położonych terenów. Natomiast w okresie wiosennym nierównomierne topnienie śniegu jest przyczyną przedwczesnego wysuszania zboczy oraz nadmiernego nawilgocenia obszarów niżej położonych, co w dużym stopniu opóźnia prace polowe i utrudnia równomierną wegetację roślin.
Okresowi letniemu towarzyszą dość często burze termiczne z silnymi wyładowaniami elektrycznymi, nagłymi opadami deszczu, a nierzadko gradu. Zróżnicowana jest grubość pokrywy śnieżnej, jak również ilość opadów. Te poważne odchylenia i wahania często na niewielkich przestrzeniach utrudniają prowadzenie racjonalnej gospodarki uprawowej.
Kształtowanie się typów gleb i ich rozmieszczenie jest uzależnione od budowy geologicznej i rzeźby terenu. Przyczyna wykształcenia się różnych typów gleb to silne pofałdowania i rozczłonkowania podłoża Beskidu Niskiego, w którego części leży gmina Sękowa. Zmienne warunki klimatyczne, wysokość nad poziomem morza, stromość stoków, rodzaj i charakter skały macierzystej to czynniki, które zadecydowały o powstawaniu gleb.
Zróżnicowanie pokrywy glebowej szczególnie spotyka się tam, gdzie układ warstw skalnych zbliżony jest do pionowego. Wówczas to występują obok siebie gleby o bardzo różnych właściwościach fizyko-chemicznych. Przyjęto, że na tym terenie występują 3 grupy gleb: górskie, podgórskie oraz kotlin śródgórskich i dolin rzecznych.
Na stromych zboczach wytworzyły się gleby górskie. Są to gleby płytkie, szkieletowe, ubogie w próchnicę. Ich właściwości są często zmieniane w wyniku erozji i ruchów masowych. Na łagodnych zboczach wytworzyły się gleby podgórskie. Są to gleby zwięzłe, gliniaste. Gleby kotlin i dolin rzecznych zajmują najmniejszą powierzchnie. Są to gleby głębokie warstwowane. W kotlinach śródgórskich i dolinach górnego biegu rzek są one szkieletowe. Natomiast w dolinach środkowego biegu rzek upodabniają się do mas piaszczysto-żwirowych.
W południowej części gminy w Radocynie na wysokości 597 m n.p.m. ma swoje źródło Wisłoka. Przepływając przez niewielką część gminy, zbiera wodę z licznych górskich potoków. Należy do dorzecza Wisły. Oprócz Wisłoki bezpośrednio odwadniają te tereny Sękówka i potoki takie, jak: Małastówka, Siary, Wapienka, Zawoja. Sękówka to prawy dopływ rzeki Ropy. Jest to typowa górska rzeka, która swój początek bierze wśród leśnych rozpadlin i ostępów Magurskiego Parku Narodowego. Jej źródła biją wysoko w podszczytowych partiach Magury Wątkowskiej. Charakterystyczną cechą tej rzeki są szybkie wezbrania powodujące powodzie, które są przyczyną dużych strat materialnych szczególnie w rolnictwie. Powodzie te wywoływane są najczęściej wodami opadowymi. Rzeka Sękówka należy do I klasy czystości wód śródlądowych. Twardość wody jest efektem naturalnego łożyska tej rzeki.
Fauna i flora jest tym elementem środowiska geograficznego, na który człowiek wywarł i wywiera największy wpływ w toku swojego rozwoju. Dzisiejszy skład fauny i flory ustalił się w wyniku zmian klimatycznych i rozprzestrzeniania się gatunków w okresie polodowcowym. W miarę ustępowania skandynawskiego lodowca na północ wraz z podnoszeniem się temperatury na teren tego regionu wkracza tundra - jest to bezleśne zbiorowisko roślinne, składające się z porostów, mchów, nielicznych roślin zielonych, krzewinek oraz karłowatych brzóz i wierzb.
Ukształtowaniu się ze zwietrzeliny gleb próchniczych towarzyszy rozwój roślinności, która na przestrzeni tysięcy lat ulega zmianom. Za tundrą wkracza las z sosną, modrzewiem i brzozą, którego miejsce po jego wycofaniu się w wyniku zmian klimatycznych zajmuje las ze świerkiem, jodłą i olchą. Następnie pojawiają się znów lasy sosnowe, a potem sosnowo-brzozowe. W tych z kolei pojawia się leszczyna, dąb wiąz, lipa itp. W wyniku rozprzestrzeniania się mieszanych lasów liściastych sosna zostaje wypierana na mniej żyzne tereny.
W okresie historycznym poważne zmiany nastąpiły na skutek ingerencji człowieka. Las, który dawał człowiekowi schronienie i pożywienie stał się przeszkodą, którą zwalczał wszystkimi dostępnymi środkami - ogniem, siekierą i pługiem. Równocześnie, użytkując płody lasu wyniszczył i przekształcał faunę i florę.
W późniejszym czasie poważnym zmianom i przekształceniom drzewostan uległ pod wpływem osadnictwa, handlu i gospodarki żarowej. W wyniku zmniejszania się powierzchni leśnej i często organizowanych polowań, szczególnie w okresie feudalizmu, ginie masowo świat zwierzęcy. W XIII w. ginie bezpowrotnie kilka gatunków zwierząt przez eksport solonej dziczyzny oraz skórek futerkowych. Wiele zniszczeń w kompleksach leśnych na omawianym terenie spowodowała również rabunkowa gospodarka okupanta.
Najwięcej lasów znajduje się w południowej części gminy. Ich skład gatunkowy przypomina regiel dolny reprezentowany głównie przez takie gatunki drzew, jak jodła i buk, przy czym jodła przeważnie w dolnej części stoków w miejscach wilgotniejszych, buk zaś na grzbietach stoków w miejscach suchszych. Domieszkę tworzą dąb, sosna, lipa, wiąz górski, osika, brzoza, grab, klon i inne. W podszyciu występuje zwykle bez czarny, rzmielicha brodawkowata, świdwa suchodrzew, głogi, rzadziej wilcze łyko, jarzębina, kalina, poziomka, borówka czarna, jeżyny i maliny. W skład runa leśnego wchodzą liczne paprocie, rużyce, mchy oraz niektóre gatunki roślin właściwe buczynom. Nie można pominąć też grzybów użytecznych rosnących w tutejszych lasach. Spośród często spotykanych należy wymienić: gąski, maślaki, koźlarze, rydze, opieńki, surojadki zielone, borowiki, podgrzybki.
A oto przegląd poszczególnych gatunków drzew i krzewów występujących na terenie gminy:
sosna - często spotykana,
kosodrzewina - relikt z ostatniego zlodowacenia, przetrwał jedynie w rezerwacie Kornuty,
modrzew - występuje z nasadzenia,
świerk zwyczajny
jodła pospolita
jałowiec - licznie występujący,
brzoza - licznie występująca,
dąb bezszypułkowy - występuje w niższych partiach
gór, większe okazy kilkusetletnie pojedynczo w polu i przy
kościołach,
grab - występuje w niższych partiach gór,
buk zwyczajny - tworzy naturalny zespół jednorodny lub mieszany z jodłą,
lipa - występująca pojedynczo lub zbiorowo koło za
budowań,
klon zwyczajny - rośnie w małych ilościach jako do
mieszka w buczynach, pojedynczo,
osika - występuje jako domieszka zespołów leśnych,
jesion - rośnie na glebach wilgotnych,
olsza szara - licznie spotykana w dolinach rzecznych,
w sąsiedztwie spotykana olsza czarna,
wierzba biała - masowo spotykana nad rzekami, potokami i koło zabudowań,
leszczyna - rośnie na terenie całej gminy,
głóg, dzika róża - pospolite krzewy,
tarnina - chętnie wykorzystuje wszystkie nieużytki
czeremcha, jarzębina, kalina - rosną nad potokami i rzekami,
bez czarny - występuje wszędzie.
Wśród wymienionych gatunków roślin na szczególną uwagę zasługuje relikt, który stanowi swego rodzaju osobliwość przyrodniczą, gdyż jest jednym z najniższych (833 m n.p.m.) tego rodzaju stanowisk naturalnych w Karpatach. Innym reliktem ze starszych epok klimatycznych jest liściasty porost na jednej ze skał Kornutów. Jest to unikat bardzo niepozorny, a pod względem przyrodniczym arcyciekawy.
Z roślin podszycia leśnego występują: storczyk, podkolan biały, wawrzynek wilcze łyko, przebiśnieg pospolity, zawilec leśny, lilia złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy, widłak babimór, goryczka trójściowa, bluszcz, sasanka, konwalia majowa, bez czarny, kłokoczka południowa. W Kornutach występuje chroniona trawa o nazwie kostrzewa górska, która zasługuje na szczególną uwagę, bowiem należy do roślin, które dzięki obniżeniom karpackim przenikały z południa.
Brzegi rzek porasta olsza szara i czarna, wierzba i topole z podszyciem złożonym z wierzb krzaczastych, jarzębiny i maliny, z runem nierównomiernym reprezentowanym przeważnie przez wysokie byliny tworzące nadrzeczne gąszcze.
Fauna omawianego regionu jest różnorodna, zwłaszcza na tych terenach, gdzie na wyludnionych przez wiele lat przestrzeniach przyroda wróciła do pierwotnego stanu, umożliwiając wielu gatunkom zwierząt i ptaków powrót i dobre warunki życia. Na terenie gminy Sękowa w lasach żyją jelenie, dziki, wilki, borsuki, na stokach gór kuny, gronostaje, łasice, tchórze. W sąsiedztwie zabudowań nieco więcej spotyka się zajęcy, sarn i lisów. Do rzadkich okazów należą rysie, niedźwiedzie, żbiki oraz wydry, które żyją w sąsiedztwie rzek. Szkodnikiem zagród jest dość pospolity szczur wędrowny. Ponadto wśród pól, lasów i zabudowań uwija się mnóstwo małych gryzoni nierzadko czyniących wiele szkód i zniszczeń.
Ptaki tutejszych lasów i pól ze względu na wędrówki dzielimy na osiadłe tzn. przebywające cały rok, lęgowe - przebywające przez okres związany z lęgiem, oraz zalatujące. Z ptaków występują: bargiel kowalik, bażant, bocian biały, bocian czarny - rzadko, cietrzew, drozd skalny, dudek, dzięcioł, gawron, głuszec, jaskółka, jastrząb gołębiarz, kawka, kos czarny, kruk, kukułka, kuropatwa, lelek kozodój, orzeł, pustułka, pustułeczka, skowronek, słowik, sowa, szpak, wilga, wróbel i inne.
Z gadów spotyka się w regionie jaszczurkę zwinkę, zaskrońca, żmiję, natomiast z płazów salamandrę plamistą, fraszki, żaby, ropuchy. Z owadów zasługują na wymienienie: niepylak mnemozyna i trzmiele. Rzeki omawianego terenu są ubogie w faunę. Wyginęły lub wyemigrowały: łosoś i szczupak rzeczny. Natomiast rak szlachetny występuje, ale nielicznie. Obecnie najczęściej występuje brzana i kleń, a w potokach górskich pstrąg i lipień. W potoku Zawoja oraz w górnym biegu Wisłoka (Radocyna) pojawiły się bobry.
