Cmentarz wojenny nr 378 w Zakopanem

Cmentarz wojenny nr 378 w Zakopanem jest zabytkowym cmentarzem z I wojny światowej, znajdujący się na nowym cmentarzu parafialnym przy ulicy Nowotarskiej i mieści dwie kwatery. Idziemy główną aleją do samego końca - mogiła żołnierzy z I wojny znajduję się za widocznym z alejki pomnikiem poległych II wojnie.

Zaprojektowany został przez nieznanego architekta i utworzony w 1914 roku jako kwatera wojskowa na cmentarzu parafialnym. Jego plan oraz pełny wykaz pochowanych nie zachowały się. Według opracowanego przez Jerzego Drogomira wykazu poległych w Zakopanem pochowano 36 żołnierzy, w tym 16 legionistów z pułków piechoty: 13. z Krakowa, 56. z Wadowic, 20. z Nowego Sącza. - 22 znanych jest z nazwiska, stopnia, przynależności do jedn. woj. i daty śmierci. Znaczna ich część w Zakopanem leczyła swoje rany, i wielu zostało już tu na zawsze. Z pewnością można też przypuszczać, że spoczywają tu też ofiary wypadków podczas szkolenia, jako że w tym mieście istniał ośrodek szkoleniowy formacji górskich ck armii.

Głównym elementem kwatery jest pomnik z kamiennych bloków z wyżłobionym w górnej części kamiennym krzyżem. Na pomniku umieszczona jest współczesna tablica inskrypcyjna z krzyżem maltańskim i napisem:
„NA TYM MIEJSCU/ SPOCZYWAJĄ/ ŻOŁNIERZE POLEGLI/ W PIERWSZEJ WOJNIE/ ŚWIATOWEJ/ 1914 – 1918/ ŚWIATŁOŚĆ WIEKUISTA/ NIECHAJ IM ŚWIECI/ POMNIK ODNOWIONO W 59 – LECIE I WOJNY/ I 25 LECIE II WOJNY/ 6 VIII – 1 IX 1964/ PARAFIA ZAKOPANE/”

Przed pomnikiem znajduje się mogiła ziemna z betonowym obramowaniem, obsadzona ozdobnymi krzewami. Przy niej umieszczone są 3 tablice: dwie z nich są nagrobnymi tablicami dwóch oficerów (Stanislaw Szynkarczuk i Antoni Chandler), trzecia zawiera napis, często spotykany na zachodniogalicyjskich cmentarzach wojennych:
"AUF DEN WESTGALIZISCHEN SCHLACHTFELDERN SIND IN DEN JAHREN DES WELTKRIEGES 1916–1917 VOM KuK MILITÄRKOMMANDO KRAKAU UNTER LEITUNG DES FML. BRANDNER EDL. WOLFSZAHN 378 KRIEGERFRIEDHOFE – DAVON IM BEREICHE DER K K BEZIRKSHAUPTMANNSCHAFT NEUMARKT 2 FRIEDHOFE – ERBAUT WORDEN"

W przekładzie na polski oznacza to:
"Na zachodniogalicyjskich polach bitew w latach Wojny Światowej 1916-1917 c. i k. Komenda Wojskowa Kraków pod dowództwem gen. (Feldmarschalleutnant) Brandnera edlera von Wolfszahn zbudowała 378 cmentarzy wojennych, z czego 2 w Okręgu (Bezirkshauptmannschaft) Nowy Targ".

Druga kwatera - zbiorowa mogiła żołnierzy Legionów Polskich znajduje się nieopodal cmentarza wojennego nr 378.
W 1927 roku na kwaterze legionowej cmentarza, z inicjatywy Związku Legionistów w Zakopanem i jego prezesa Leopolda Winnickiego (w latach 1929-1935 burmistrza Zakopanego) wzniesiony został pomnik w formie tatrzańskiej skały z wmurowanym na froncie krzyżem i rzeźbą na szczycie, przedstawiającą siedzącego orła. W dolnej części pomnika widnieje napis POLEGŁYM LEGJONISTOM CZEŚĆ 1914-1918. Po obu stronach pomnika znajdują się dwa okazałe głazy z tablicami inskrypcyjnymi. Pierwsza z nich zawiera sentencję WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ BYŁY NADRZĘDNYM CELEM ICH ŻYCIA. SŁUŻYLI W LEGIONACH I TU SPOCZĘLI NA WIEKI. Poniżej napisu wymienione są nazwiska żołnierzy Legionów, spoczywających w Kwaterze Legionistów, a także pro memoriam 9 nazwisk Legionistów, którzy zginęli w niemieckich obozach koncentracyjnych i 4 nazwiska tych, którzy zostali zamordowani w 1940 roku w Związku Sowieckim. Druga z tablic zawiera nazwiska Legionistów, pochowanych poza Kwaterą Legionistów oraz na innych zakopiańskich cmentarzach.

W mogile legionowej spoczywa 19 żołnierzy, którzy stracili życie podczas I wojny światowej oraz 13 Legionistów, zmarłych w późniejszych latach. Wśród tych ostatnich - generałowie: Marian Żegota-Januszajtis, ostatni dowódca 1 Brygady Legionów, Andrzej Galica, dowódca 4pp Legionów, a w okresie międzywojennym twórca oddziałów podhalańskich, Mieczysław Boruta-Spiechowicz, oficer Legionów Polskich, Podhalańczyk i ostatni żyjący generał Kampanii Wrześniowej, Michał Gałązka, oficer 1 pułku artylerii Legionów Polskich.
Po II wojnie światowej kwatera została zmniejszona. Cmentarz jest w bardzo dobrym stanie.